Spirituele preventie tegen noodweer

De heilige Donatus en de hagelkruizen.                                                                                                                                                                                                        Ook in vroegere tijden had men te maken met natuurrampen. De preventieve maatregelen hiertegen lagen echter meer op het spirituele vlak.
De schade van storm, bliksem en hagel kunnen in een agrarische samenleving aanzienlijk zijn. Oogsten en huizen kunnen door het noodweer zwaar getroffen
worden. Bescherming tegen deze onheil werd eeuwenlang gezocht door de verering van de heilige Donatus en het houden van hagelkruis-processie.

Donatusbedevaart.Vanaf 1876 ontwikkelde zich op initiatief van de franciscanen in Vragender en omgeving de verering voor Donatus als beschermer tegen de gevolgen van onweer. Er werd in 1878 een Donatusbroederschap opgericht. De kerk van Vragender beschikt nog over een kleine kapel met het Donatusbeeld en een donatusrelikwie. veel huisgezinnen in de omgeving had men een plastiek van Donatus. De bedevaart kende in de jaren dertig van de 20e eeuw een hoogtepunt en had een regionaal karakter. Aan het einde van de jaren vijftig stopte de bedevaart. In 2016 is de Donatus processie weer nieuw leven ingeblazen.Nadat in twee achtereenvolgende jaren respectievelijk de pastorie en de kerktoren van Wijchen door de bliksem waren getroffen werd in 1896 door de plaatselijke pastoor een Donatusbroederschap opgericht en vonder er in juli bedevaarten plaats.In het kerkinterieur bevindt tegenwoordig zich niets meer dat herinnert aan de Donatusverering.

Hagelkruizen in de Liemers.Een Hagelkruis is een houten staak met daarboven een ijzeren kruis met haan. Zij vormen het keerpunt of eindbestemming van een processie rond Hemelvaart en Pinksteren en dienden vaak tevens als plaats waar brood-of roggeoffers werden uitgedeeld aan de armen. Het hagelkruis is een symbool van bescherming tegen natuurkrachten en ter bevordering van een goede oogst.

Een eeuwenoud erfgoed. De Hagelkruisen zijn een verchristelijking van reeds bij de Germanen bestaande gebruiken welke dienden als bezwering van Thor dedondergod. De Germanen brachten aan deze god offers, hielden veldommegangen en maakten gebruik van tekens de z.g.hagelrune.In de regel werden vanaf de middeleeuwen de hagelkruisen vaak door boeren geplaatst na misoogst door hagel en storm. Op de hagelkruisen van Kilder en Vethuizen zijn nog tekens te vinden die overeenkomen met de runetekens van de Germanen.De nog bestaande hagelkruisen hebben een eeuwenoude geschiedenis zoals het hagelkruis van Kilder dat in 1368 al in de archieven wordt vermeld. Het hagelkruis van Stokkum werd al in 1624 vermeld. Ook het hagelkruis van Wehl is al meer dan 250 jaar oud. Een vermelding is bekend uit 1753. Interessant is te weten dat uit onderzoek is gebleken dat in Wehl in resp.1773,1780,1800 en 1880 ernstige oogstschades zijn opgetreden t.g.v. hagel. Van het hagelkruis van Vethuizen gaat het verhaal dat zij is opgericht na een wonderbaarlijk rijke boekweit -oogst die gezaaid was nadat een hagelstorm het eerste zaaisel verwoest had.

Processieverbod en andere zienswijze . Doordat het westelijk gedeelte van de Liemers van het begin van de 15e eeuw tot 1815 onderdeel was van het hertogdom Kleef bleven de gevolgen van de reformatie min of meer uit en konden de processies doorgang vinden Na 1815 werd het westelijk deel van de Liemers bij Nederland gevoegd en kreeg daarmee te maken met de Nederlandse wetgeving.In 1848 werd door de overheid met artikel 167 van de grondwet de godsdienst in de publieke ruimte aan banden gelegd. Hierin werd ‘ de openbare godsdienstoefening buiten gebouwen en besloten plaatsen’ in het algemeen verboden. Dit artikel wordt kortheidshalve het processieverbod genoemd. Dit verbod bestond formeel van 1848 tot 1963. Ook ontstond er een andere zienswijze m.b.t. natuurkrachten waarbij bovennatuurlijke invloeden een kleinere rol gingen spelen. Hierdoor verminderde de aandacht voor de hagelkruisen en de (Hagelkruis) processies in de regio. De hagelkruisen werden weggehaald of kwamen tot verval.

Wederopleving. Na 1963 ontstaat er een hernieuwde interesse voor de hagelkruisen.In verband hiermee zijn een aantal kruisen vernieuwd, heropgericht en ingewijd, zoals de hagelkruisen in Stokkum en Kilder. Ook zijn een aantal Hagelkruisen door gemeenten op de monumentenlijst geplaatst, zoals de Hagelkruisen in Wehl, Kilder en Beek. Tot zeer recent 2017 vindt er in Wehl nog een jaarlijkse Hagelkruis processie plaats .

Bronnen: www.meertens.knaw.nl/bedevaart . Vragender Donatusbedevaartplaats Hennie ter Bocht, Blad De Lichtevoorde nr 55, d.d.1 november 2007 van de Vereniging voor Oudheidkunde Lichtenvoorde blz 22-30. Met een mooi verhaal waarom Donatus de beschermer tegen onweer. Van offerpaal tot hagelkruis volksgebruiken rond hagel in Nederland en Belgie, auteur Es Hoogendam , uitgever es Hoogendam Amersfoort blz 40-48, 60-65