Foezel

Een wezenlijk onderdeel van de historie van Lichtenvoorde vormt de geschiedenis van ons carnaval. In de rooms-katholieke enclave waarin wij als Lichtenvoordenaren en Grollenaren wonen, is het carnaval  een folkloristisch feest geworden. Hoewel de betekenis ervan de laatste twintig jaar wat vervaagt, is het plezier er niet minder om. Lichtenvoorde kende verschillende carnavalsverenigingen, waarvan de Keienslöppers zijn overgebleven. Hun befaamde ‘buut-aovende’ waren en zijn nog steeds avonden waarop je de sleur van alledag even vergeet. Enkele bekende Lichtenvoordse buutreedners waren Willem Bonenkamp, Jan Elferink, Bernard Schutten en Herman Tanck. Ook ‘Rozenstruken Jopie’, alias Joop Kruip, kreeg met zijn befaamde vertelsels over het alledaagse leven de mensen buiten zinnen van plezier.
Graag maak ik – met zijn toestemming – in deze aflevering de lezer deelgenoot van een van Joops kostelijke verhalen. De redactie  heeft het verhaal omgezet in de WALD-spelling. Dat is bij het lezen hier en daar even wennen, maar die schrijfwijze heeft tenminste eindelijk eenheid gebracht in onze dialectspelling.

Ze wazzn der heel veraltereerd van. “Mo’j heurn, Jan”, zei Tone Bolleman, “noo kump der toch ene uut Winterswiek um ons te vetelln dat ne borrel drinkn gruwelijk slecht mot waezen’. Tone Bolleman heettn eigenlijk neet zo, moor gin mense anders kenn ‘m bi-j zien echtn naam. Hee en zien kammeraod Jan Eggink wazzn echte kenners op ‘t gebied van jannever en anverwante zaakn.

Noo was Lechtenvoorde too-der-tied veur meer as 95% rooms en ‘t was dus al heel bezunder dat ne protestanten uut Winterswiek iets zol kommn vetelln aover hoo wi-j mosten laevn en wat good was en neet good. Wat dat anbelangt was ‘t dus wal heel bezunder. “ ‘t Mot van de pastoor, he’k eheurd”, zei Tone, “ze wilt den blauwen maondag afschaffn”. Ne blauwen maondag was ‘n gewonte van olds heer. ‘s Maondagsmorgens woddn den jongsten van ‘t warkvolk naor ‘n kastelein estuurd um foe:zel te haaln. De leu vonn dat ze door recht op haddn en dus gebeurn ‘t ok. Met ne halven oord kwam e dan weerumme en den woddn eerst soldaote emaakt. Dat was schadelijk veur de productie en too haddn zich de fabrikantn uut-edacht dat ze dat met de pastoor mosten aoverneern hoo of te doo ze dat zolln anpakkn. Net zo as noo was der too-der-tied ok al de vereniging tegen alcoholmisbruuk, kort gezegd ‘De blauwe knoop’.

In Winterswiek zat ne kaerl den  door bi-j was, dus de pastoor was zo good um den protestanten te vraogn in dat deur en deur roomse Lechtenvoorde te komm vetelln hoo slecht jannever wal neet was. Op de praekstool ‘s zundagsmorgens woddn ‘t umme-eropene en dan ko’j gin kante meer uut. Iederene ging too-der-tied nog naor de karke en dus wis i-j ‘t. Hofstee heettn den kaerl uut Winterswiek. De zaal van Hotel Industrie haddn ze der veur af-ehuurd. Kortbeek, de kastelein, had der niks gin schik met. “Potverdomme,”zei e, “noo kump der ene in mien café vetelln dat ze gin jannever mot drinkn; da’s mien brood en ik zit der moor mooi met”. Hee wol der wal onderhen moor de pastoor was geestelek adviseur van de r.-k. werkliedenvereniging en door was ok ‘t gebouw van. Hee kon dus zo te zeggn gin kante uut, hee mos wal metwarkn. Hee von ok wal dat de leu neet te depe in ‘t glaesken mosten kiekn, sommigen konn wal ne alenscheppe vol op, moor zienn handel kapotmaakn, dat hoovn toch ok drek neet.

Achter in de zaal gingn ze zittn, Tone en Jan. “Lao’w ‘t ons eerste moor ‘s anheurn,”zei Tone. Jan von ‘t moor niks. Hee was der neet geröst op. Hofstee begon een gruwelek vehaal aover hoo slim of drank ‘t laeven van de leu wal neet kapot kon maakn. Hee had der lichtbeeldn         bi-j. Ne toverlanteern met plaatjes, ‘t lekkn wal tekeningen, van veural Drentse plaggnhuttn met leu der bi-j dee der köttereg uutzaggn, blaagn met ne snotterbelle onder ‘n neuze en kaerls dee zich op de bene heeln deur op ne schuppe te leunn. De vrouwleu ko’j de armoo van ‘t gezichte aflaezn. Ze zaggn der allemaole uut of ze de bebaoge haddn, de klere wolske um ‘t  lief.

De pastoor gleujn van tevraedenheid en Hofstee greujn in ziene rolle as zedenpraeker. Trots as ne daelnhane vetelln e zien vehaal en de leu wazzn zo good neet of ze mosten wal blie:ven luustern. Veural Tone en Jan woddn deur de pastoor in de gaatn ehollne of ze der neet tussenuut kneppn um der veur in ‘t café ene te drinkn, veurdat ‘t helemaole vebaodn was. Hofstee was op ‘t hoogtepunt van zien vehaal ekommene. “Meneer de kastelein,”reep e dwars deur de zaal hen, “mag ik van u twee jeneverglazen, waarvan een gevuld met helder fris water en een met de verderfelijke vloeistof die men jenever noemt?”. Door had Kortbeek, de kastelein, al helemaole gin zin an. Nog metwarkn ok nog, dach e. De schade is al meer as genog. Hee kek al schielek naor de pastoor of den ‘m neet kon helpn, moor den keek zo strabant weerumme dat e an de vraoge van Hofstee wal mos voldoon. Hee draejn zich noks umme en schot veur naor ‘t café.

Effen later kwam e an met een blad met twee glaeskes. Veur alle zekerheid stak e nog efffen ‘n doem in ‘t janneverglaesken en lekkn ‘m af. Hee dach: misschien wal ‘t laatste wa’k preuve. Toogeevn mos i-j ‘t, Hofstee had geveul veur drama. Hee ston op en haaln iets uut zienn naozak. ‘t Was zonne olderwetse tabaksdeuze. Hee greujn in ziene rolle. Langzaam dee e de deuze los, zien vingers heel e nog effen achter ‘n deksel, zoda’j drek neet konn zeen wat der in zat. Too kwam ‘t; ‘t was ne piere. Zonne olderwetsen raegenworm woor ‘n nust jonge getelings wal ne wekke genog an hef.

“Mensen, let goed op”, reep e en too leet e de piere in ‘t glas met water zakkn. Dat von die piere schienboor wal fijn, want hee kronkeln zien beste in ‘t heldere water. “U ziet het,” reep Hofstee, “springlevend en gezond”. Too ging e met de hande in ‘t water en haaln de piere der weer uut. Hofstee strekkn zich nog extra uut. Koning wol e waezn, …. keizer van de zaal. De piere an ‘t uut-ende vasthollnd met den enen hand, nam e met den andren hand ‘t glaesken woor de jannever in zat. “ ‘t Zal toch neet woor waezn”, zei Jan, “hee veknooit mien toch dat borreltjen neet”. Moor Hofstee ging deur. Langzaam leet e de piere in ‘t glas jannever gliern, tot e der helemaole in lag. De gevolgen? De piere kronkeln ene kere, … strekkn zich … en was kapot.

Triomf!! Totale triomf veur de pastoor, … triomf veur de fabrikantn dee zattn te glundern op de eerste rie:ge, triomf  veural ok veur Hofstee, … tenminste dat dach e. Hee heel ‘t glas met de dooie piere hoge baovn ‘t heuf en reep deur de zaal: “Zie dit dode schepsel … wat, wat mensen is nu de conclusie?” Too ston heel achter in de zaal ‘n oldn Jan Eggink op en reep: “A’j last hebt van worme, mo’j foe:zel drinkn”.

Hofstee is nooit weer in Lechtenvoorde ewes.

Frans Bonnes